HẠN HÁN VÀ BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU
CƠN ÁC MỘNG DÀI KỲ CỦA NGƯỜI TRỒNG CÀ PHÊ
VÙNG SÔNG MÊKONG

“Trước đây, mưa đến sớm và đều đặn. Thời tiết cũng dễ dự đoán hơn nhiều” – anh Eban chia sẻ. Nhưng trong vài năm gần đây, thời tiết đặc biệt khắc nghiệt. Hạn hán là gánh nặng thường trực đối với các tỉnh trồng cà phê Việt Nam trong những năm gần đây. Năm 2016, nó đã gây ra tình trạng khẩn cấp ở khu vực miền Trung và Nam của đất nước.

Việc canh tác cà phê có thể làm trầm trọng hơn vấn đề khan hiếm nước. Năm 2018, Việt Nam trồng cà phê trên 688.400 ha đất, đạt năng suất hơn 1,6 triệu tấn. Với rất nhiều đồn điền ở vùng cao nguyên miền Trung – và thời tiết khó dự đoán cũng như lượng mưa hạn chế, đồng thời, ao, hồ và nước ngầm cũng đã cạn, nông dân địa phương đang phải đào giếng ngày càng sâu hơn để duy trì mức tưới tiêu cơ bản.

Phó giáo sư Tiến sĩ Lê Anh Tuấn, thuộc Đại học Cần Thơ, chuyên gia hàng đầu về biến đổi khí hậu ở đồng bằng sông Cửu Long, cho biết những đợt hạn hán gần đây trong khu vực có dấu hiệu bị ảnh hưởng bởi biến đổi khí hậu.
“Hạn hán đã và đang xảy ra thường xuyên hơn so với trước đây và cũng có những hình thức cực đoan xảy ra trong khu vực”.

Theo WWF: “Trên khắp lưu vực hạ lưu sông Mê Kông, nhiệt độ đã tăng từ 0,5 đến 1,5 ºC trong 50 năm qua và đang tiếp tục tăng. “Sự xuất hiện của những đợt gió mùa cũng không diễn ra đều đặn và xu hướng này rất có khả năng diễn biến khó lường hơn nữa trong những thập kỷ tới khi tốc độ biến đổi khí hậu gia tăng” – tiến sỹ Lê Anh Tuấn giải thích.
Những tác động đến nguồn đất như phá rừng và sa mạc hóa, cũng góp phần dẫn đến các hiện tượng thời tiết khắc nghiệt. Báo cáo gần đây của một cơ quan khoa học liên chính phủ do Liên Hợp Quốc triệu tập cho thấy những thay đổi như vậy có thể làm tăng cường độ và thời gian của khoảng nhiệt độ cực đoan cũng như lượng mưa dù ở khu vực cách xa nhau.

Bởi vì thực vật trả lại nước cho khí quyển bằng sự bốc hơi và thoát hơi nước – một quá trình được gọi là “evapotranspiration” – “những thay đổi trong lớp phủ rừng ảnh hưởng trực tiếp đến nhiệt độ bề mặt khu vực”. Sự gia tăng việc thoát hơi nước có thể dẫn đến những ngày lạnh hơn trong mùa cây sinh trưởng và làm giảm biên độ nhiệt.
Vì thế, cơn ác mộng của người nông dân mãi kéo dài và ngày một tồi tệ hơn.

Chèo ngược hơn một ngàn kilomet trên sông Mê Kông từ Buôn Ma Thuột, những người nông dân trồng cà phê của tỉnh Vân Nam cũng đã cảm thấy sức nóng.

Ở đoạn sông này, bà Li Yemei đang trồng cà phê gần ngôi làng Dakaihe.

Chỉ vào những chiếc lá khô của vụ mùa đang canh tác, bà cho hay vụ mùa năm nay sẽ chịu thiệt hại lớn. “Nhiều cây cà phê đã chết vì hạn hán. Cà phê không nở hoa, và trái cà phê cũng không tăng trưởng”.

Dakaihe là một ngôi làng trồng cà phê gần Pu’er, một địa danh nổi tiếng thế giới với trà đen. Trên thực tế, Pu’er cũng sản xuất một nửa sản lượng cà phê Vân Nam, do đó chiếm tới 95% sản lượng cà phê của Trung Quốc.

Cà phê đã được trồng ở Vân Nam trong hơn một thế kỷ, nhưng quy mô rất nhỏ, cho đến khi Nestle bắt đầu hoạt động mua bán ở tỉnh này vào những năm 1980. Tỷ suất lợi nhuận cao trong các thập niên 80 và thập niên 90 đã thu hút nhiều nông dân trồng chè chuyển sang trồng cà phê và ngành này nhanh chóng mở rộng.

Nhưng từ năm 2009 đến 2013 hạn hán xảy ra ở Vân Nam vào mỗi mùa đông, gây ra tình trạng thiếu nước và khiến đất nông nghiệp trở nên cằn cỗi.

“Tỉnh Vân Nam đang ngày càng phải gánh chịu nhiều hiệu tượng thiên nhiên cực đoan. Biến đổi khí hậu ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển kinh tế xã hội và môi trường sống của người dân.” – Ông Ding Yihui, cố vấn đặc biệt về biến đổi khí hậu tại Cục Khí tượng Trung Quốc báo cáo với các quan chức tỉnh.

Điều này đã diễn ra như dự đoán vào năm 2011, khi một đợt rét đậm ảnh hưởng đến bốn triệu người và gây thiệt hại 1,5 tỷ nhân dân tệ (225 triệu USD).

Ông Ding nói thêm rằng biến đổi khí hậu sẽ làm suy yếu khả năng điều chỉnh và phục hồi của thiên nhiên, và kéo dài hạn hán ở Vân Nam.

Juliet Lu, một thành viên của Phòng thí nghiệm đất đai thuộc Viện Khoa học Môi trường UC Berkeley, cho biết, đối với các loại cây nhạy cảm như cà phê, ngay cả một đợt hạn hán ngắn ngày cũng có thể làm hỏng vụ mùa cả năm.

Theo Hiệp hội Công nghiệp Cà phê Vân Nam, đợt hạn hán năm nay đã ảnh hưởng đến hơn 2.000 ha cà phê ở Vân Nam, ước tính rằng sản lượng sẽ giảm 5-10% so với các năm trước.

Theo Reuters, sản lượng cà phê Tại Việt Nam được dự đoán sẽ giảm mạnh do khan hiếm nước. Trung tâm Nông nghiệp Nhiệt đới Quốc tế (CIAT) cho biết biến đổi khí hậu sẽ khiến khoảng một nửa diện tích đất sản xuất cà phê của thế giới không còn phù hợp để phát triển vào năm 2050.

Annegret Brauss, giám đốc dự án tại Trung tâm thương mại quốc tế ở Geneva, nơi cô đang làm việc về vấn đề phục hồi khí hậu các chuỗi giá trị quốc tế ở Châu Phi cho biết: “Các nghiên cứu khác nhau chỉ ra quy mô của các khu vực sản xuất cà phê sẽ giảm đáng kể trong 20-30 năm tới vì sự biến đổi khí hậu. Ngành công nghiệp này đang phải đối mặt với những thách thức từ thời tiết khắc nghiệt, chẳng hạn như sự gián đoạn của các tuyến giao thông do mưa lớn hoặc những thách thức trong quá trình sấy cà phê do thời tiết diễn biến ngày càng khó lường”.

bên dưới tán rừng, nơi có đất chất lượng cao, cung cấp một môi trường nuôi dưỡng tốt. Cây che bóng chống xói mòn đất, duy trì sức khỏe của đất và giữ nước, cũng như cung cấp môi trường sống cho động vật hoang dã.

Nông dân trồng cây theo phương pháp tận dụng ánh nắng đã chặt cây để tăng sản lượng và tốc độ tăng trưởng. Kể từ khi phương pháp trồng cà phê dưới ánh mặt trời được giới thiệu vào những năm 1970, 60% diện tích đất cà phê trên thế giới đã bị tước mất bóng cây. Hầu như tất cả cà phê được sản xuất tại Việt Nam và Trung Quốc đều được trồng dưới ánh nắng mặt trời trực tiếp và bán dưới dạng hạt thô cho cà phê hòa tan, đòi hỏi số lượng nhiều hơn chất lượng.
Ngành công nghiệp cà phê toàn cầu trị giá 100 tỷ đô la đang tăng lên. Nhưng ngành công nghiệp tỷ đô, tích lũy từ thế giới hàng hóa được giao dịch nhiều thứ hai trên thế giới, không san sẻ lợi ích với người nông dân. Nông dân thường không đủ khả năng để sử dụng phương pháp trồng cây dưới bóng râm vì nó mang lại năng suất thấp hơn.

Giá cà phê cũng được nâng lên rất cao so với chi phí trồng, mức người nông dân thực sự nhận lại. Được giao dịch như một loại hàng hóa, giá cà phê thay đổi mỗi phút tại Sàn giao dịch liên lục địa (ICE), một trung tâm giao dịch hàng hóa chính có trụ sở tại thành phố New York. Giá được xác định bởi cung, cầu và đầu cơ. Giá có thể thay đổi một chút tùy thuộc vào các yếu tố như uy tín thương hiệu và sản lượng, nhưng nói chung, “thị trường cà phê thương mại là thị trường người mua” – theo Tim Heinze, giám đốc điều hành của Yunnan Coffee Trader.

Kiếm được chút đỉnh từ cà phê như nông dân Eban ở Buôn Ma Thuột là rất ít. Năm ngoái, doanh thu từ đồn điền cà phê 2,6 ha của anh là 110 triệu đồng Việt Nam (4.740 USD). Nông dân Vân Nam Li Yemei cho biết hầu như thu nhập từ cà phê trong bốn năm qua không là bao. Để kiếm sống, chồng bà phải tìm việc làm tạm thời trên các công trường xây dựng trong thị trấn.

Giá thấp khiến người nông dân phải sử dụng phương pháp trồng cà dưới nắng, từ đó gây áp lực lên tài nguyên rừng. Chuyên gia khí hậu Peter Baker tại CAB International, một tổ chức phi lợi nhuận nhằm giải quyết các vấn đề trong nông nghiệp và môi trường, ước tính mỗi năm sản xuất cà phê toàn cầu tăng khoảng 2% và sử dụng thêm 100.000 ha đất (gần 2/3 diện tích London). Ở hầu hết các quốc gia nơi sản xuất cà phê đang mở rộng nhanh chóng, phá rừng là cách dễ nhất để tạo vùng đất cà phê mới.

Ở Việt Nam, hàng chục ngàn dặm đất rừng đã bị đốn hạ từ những năm 1970, một số để nhường chỗ cho ánh nắng mặt trời trồng cà phê, chè và cao su. Từ năm 1986 đến năm 2016, sản lượng cà phê đã tăng gần 100 lần. Phần lớn đất cà phê hiện đang cạn kiệt nghiêm trọng vì phân bón hóa học, thuốc diệt cỏ và thuốc trừ sâu được sử dụng để tăng năng suất.

Có một mối quan hệ trực tiếp giữa việc mất cây, như một rào cản tự nhiên, và sâu bệnh. Khi nông dân loại bỏ chúng, họ phải bắt đầu sử dụng thuốc trừ sâu hóa học. Hơn nữa, mưa rơi trực tiếp xuống đất, rửa trôi chất dinh dưỡng và đòi hỏi phải sử dụng nhiều phân bón hơn, tạo nên một vòng luẩn quẩn không lối thoát.

Theo báo cáo sử dụng đất của IPCC, sự suy thoái đất góp phần thay đổi khí hậu, từ đó gây áp lực lớn hơn cho các hoạt động nông nghiệp. Khi đất bị suy thoái, nó làm giảm khả năng hấp thụ carbon của đất và trầm trọng hoá biến đổi khí hậu. Hiện nay, nông nghiệp, lâm nghiệp và hoạt động sử dụng nguồn đất khác tạo ra 23% lượng khí thải nhà kính. Và các quá trình trong đất tự nhiên – như hình thành đất, chu trình dinh dưỡng và chu trình nước – hấp thụ khoảng một phần ba khí nhà kính phát ra bằng cách đốt nhiên liệu hóa thạch và từ các quy trình công nghiệp.

Người nông dân trồng cà phê Nie từ xã Cư Pơng nhớ lại thời thơ ấu của mình khi vẫn còn những khu rừng rậm rạp và thú hoang chạy trên những ngọn núi gần đó:

“Nhưng bây giờ như bạn thấy đấy, chỉ còn những ngọn đồi”. Trên đây là bài viết nói về những khó khăn của người trồng cà phê gặp phải họ có những cách khắc phục thông qua kinh nghiệm những trải nghiệm trực tiếp mà họ gặp phải.

Đến Đà Nẵng uống cà phê ở đâu:  Specialty Coffee locations in Da Nang

Nguồn: The Daily Coffee News