Cà phê đã trở thành một mặt hàng được sản xuất hàng loạt, được giao dịch trên toàn cầu trong “làn sóng đầu tiên”. Điều này phần lớn được tiến hành bởi các cường quốc thuộc địa châu Âu, những nước đã thành lập tại các quốc gia sản xuất cà phê ở Caribe, châu Á và châu Mỹ vào cuối những năm 1700. 

Tiêu thụ cà phê tăng theo cấp số nhân vào những năm 1800 khi nó trở nên dễ tiếp cận hơn trên khắp thế giới. Nhu cầu tăng cao thúc đẩy sản xuất hàng loạt và hầu hết người dân định cư ở châu Âu buộc phải thành lập các khu trồng cà phê ở thuộc địa để đáp ứng. Đồng thời, để giảm thiểu chi phí sản xuất và tối đa hóa lợi nhuận, nhiều điền trang nơi đây sử dụng nô lệ từ châu Phi để làm việc trên các đồn điền cà phê.

Chris Oluoch là Giám đốc Chương trình tại Fairtrade Châu Phi, một thành viên của phong trào Fairtrade Quốc tế rộng lớn, đại diện cho các nhà sản xuất được chứng nhận Fairtrade ở Châu Phi và Trung Đông. Anh cho biết người định cư sau khi đến đã xác định mục đích chính cho nguồn đất ở đây phục vụ phát triển nông nghiệp, họ kiểm tra độ phì nhiêu của đất để trồng rừng và chia đất thành các khu vực canh tác cho các loại cây khác nhau – bao gồm cả cà phê.

“Vào ngày đó, ở Kenya, các khu vực trồng cà phê được gọi là ‘Cao nguyên trắng’, với ý nghĩa: tất cả giá trị thu được được đem trở lại các nước châu Âu và châu Mỹ, và lục địa châu Phi không còn gì cả, ”ông nói. 

Mặc dù các thuộc địa này hiện là các quốc gia độc lập và chế độ nô lệ đã bị xóa bỏ, nhưng những ảnh hưởng vẫn có thể được cảm nhận cho đến ngày nay. Sau khi chế độ thực dân chấm dứt và đất trồng cà phê được trả lại cho những người sản xuất bản địa, nhiều người trong số họ chỉ còn lại những mảnh đất nhỏ. Chris nói với tôi rằng điều này buộc họ phải bán hàng thông qua các công ty đa quốc gia đã thành lập và khiến họ không thể mở rộng quy mô và phát triển một cách hiệu quả.

Để hiểu về cách mà chủ nghĩa thực dân ảnh hưởng đến thương mại cà phê trong suốt lịch sử, hãy cùng khám phá nó ảnh hưởng như thế nào đến ngành này ngày nay.

GIÁ TRỊ GIA TĂNG Ở CUỐI CHUỖI CUNG ỨNG

Về mặt lịch sử, giá trị sản phẩm được bổ sung tại các nước sử dụng, nơi cà phê được rang, bán và tiêu thụ. Do đó, đây là nơi tạo ra phần lớn lợi nhuận. Động lực này không thay đổi nhiều cho tới thời điểm hiện tại đối với hầu hết các mặt hàng, bao gồm cả cà phê. 

Các nhà sản xuất cà phê chủ yếu xuất khẩu cà phê nhân – một mặt hàng thô có giá trị thị trường thấp và ít tiềm năng sinh lời. Nó vẫn mang lại lợi ích cho những người đầu chuỗi giá trị – những người sản xuất – mức giá trị ít nhất, mặc dù thực tế là phần lớn chất lượng cà phê phụ thuộc việc canh tác và thu hoạch ở nông trại.

GIÁ ĐƯỢC QUY ĐỊNH Ở CÁC NƯỚC TIÊU THỤ

Người sản xuất cà phê thường là những người “làm giá”. Nhiều người trong số họ không thể quyết định khi nào và bán cây trồng của họ với giá bao nhiêu. Martin Mayorga là người sáng lập và Chủ tịch của Mayorga Organics. Ông chia sẻ: “Các định hướng thị trường và mức giá bán được áp dụng tại đây đều được quyết định tại Hoa Kỳ, và các quốc gia tiêu thụ.”

Các quyết định về giá thường được đưa ra bởi người ở các nước tiêu thụ, trong khi những nước sẽ bị ảnh hưởng nhiều nhất bởi sự biến động giá cả – các nhà sản xuất – phần lớn không thể tác động đến. Mặc dù các nỗ lực đang được thực hiện để định giá cà phê theo cách bao trùm hơn, chúng ta vẫn còn một chặng đường dài để phá vỡ mô hình này.

SỰ HIỆN DIỆN CỦA NƯỚC NGOÀI Ở CÁC NƯỚC SẢN XUẤT

Mặc dù các nhà máy xay xát và xuất khẩu có trụ sở tại các nước sản xuất cà phê, nhưng chúng thường do các tổ chức nước ngoài sở hữu và điều hành. Các công ty này chủ yếu là người châu Âu và Mỹ, những người thành lập các nhà máy và nhà xuất khẩu tại nơi sản xuất. 

Martin giải thích: “Mức chi phí cho việc đó thấp hơn nhiều. Một trong những điều lớn mà tôi thấy gần đây là các nhà máy nước ngoài ký hợp đồng nhiều năm với các nhà sản xuất. Họ sử dụng sự ổn định như một động lực khi giá thị trường thấp hoặc biến động”. Các nhà sản xuất ký các hợp đồng dài hạn này để ổn định, nhưng không thể thay đổi hoặc thương lượng giá của họ khi giá C tăng.

Martin giải thích rằng các nhà máy này sau đó cung cấp cho các nhà sản xuất khả năng tiếp cận tín dụng, nhưng với lãi suất cao. Ông nói thêm rằng trong một số trường hợp, nếu các nhà sản xuất không trả được nợ, nhà máy sẽ lấy trang trại của họ – một hệ thống rất gợi nhớ đến chủ nghĩa thực dân.

Phyllis Johnson là người sáng lập và là Chủ tịch của BD Imports. Bà nhấn mạnh rằng mặc dù nhiều nước sản xuất cà phê đã hoàn toàn độc lập, nhưng các mối quan hệ thương mại mạnh nhất vẫn còn tồn tại ngày nay là sản phẩm của chủ nghĩa thực dân. 

Phyllis giải thích: “Nếu ai đó nắm quyền sở hữu đất đai và văn hóa của mình, thì việc cải tổ và giành được quyền lực và sức mạnh nội tại sẽ vô cùng khó khăn. “Tính dễ bị tổn thương đối với quốc gia khác đó là điều mà dường như là mãi mãi.”

KINH TẾ THỊ TRƯỜNG TỰ DO Ở CÁC NƯỚC SẢN XUẤT

Về lý thuyết, độc lập và một thị trường tự do lẽ ra sẽ cải thiện nhiều thứ cho các nước sản xuất cà phê. Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp, nó đã có tác dụng ngược lại. Trong những năm 1980 và 1990, một làn sóng tự do hóa thị trường tràn qua châu Phi và châu Mỹ Latinh như một phần của các chương trình điều chỉnh cơ cấu kinh tế do Ngân hàng Thế giới và Quỹ Tiền tệ Quốc tế thiết kế. 

Chris nói với tôi điều này khiến các nhà sản xuất châu Phi gặp bất lợi vì họ không chuẩn bị. Ông nói rằng họ không có quy mô sản xuất cần thiết để cạnh tranh trên thị trường toàn cầu, và tự do kinh tế không hoàn toàn có lợi như trên giấy tờ.

Hơn nữa, các chương trình này đã loại bỏ các khoản trợ cấp từ trước của chính phủ, khiến việc canh tác trở nên rất tốn kém. Chris kết luận: “Việc cạnh tranh trên đấu trường toàn cầu đã trở nên bất khả thi.

THIẾU QUYỀN SỞ HỮU SẢN PHẨM TIÊU DÙNG

Tiêu thụ cà phê nội địa ở các nước sản xuất là một vấn đề đang diễn ra. Đối với nhiều nước sản xuất, nó cũng có thể là một lời nhắc nhở không được hoan nghênh về các cấu trúc thuộc địa. 

Phyllis chia sẻ một giai thoại với tôi: “Khi tôi ở Uganda, tôi nói chuyện với những phụ nữ ở vùng nông thôn về cà phê. Họ sẽ gọi cà phê là ‘sản phẩm đánh bông’, một sản phẩm mà họ liên quan đến nỗi đau và sự áp bức bởi vì họ buộc phải trồng nó một cách hiệu quả, và không có nguồn thu nhập thay thế nào khác. ” 

Tiêu thụ cà phê của Uganda đang tăng lên, nhưng ở các vùng nông thôn, Phyllis cho biết cô rất ngạc nhiên khi phát hiện ra rằng nhiều người trồng không biết nó được sử dụng để làm gì. Nếu người sản xuất không tiêu thụ cà phê hoặc không liên quan đến nó, thì làm sao họ thực sự có quyền sở hữu đối với cây trồng của mình?

MỘT TƯ DUY THUỘC ĐỊA

Mặc dù nhiều thuộc địa cũ hiện đã độc lập, Phyllis nói rằng đối với nhiều quốc gia, điều này không mang lại nhiều thay đổi thực sự. “Nếu bạn là sản phẩm của nhiều thế hệ người bị đô hộ, bạn tiếp tục đi theo con đường cũ bởi vì bạn không biết gì khác. 

Cô nói: “Sẽ không ai thay đổi bất cứ điều gì chỉ vì các chính sách hoặc hệ thống thay đổi – cả kẻ áp bức và người bị áp bức.

Martin nói rằng anh thấy sự tồn tại của tư duy này là một trở ngại lớn trong việc trao quyền cho các nhà sản xuất cà phê. Ở Mỹ Latinh, anh cho biết các điền trang gia đình đã có sự phát triển đáng kể. “Đây là những người nghèo [trong lịch sử] đã lớn lên bằng cách liên kết với những người thuộc địa. Họ có thể là người địa phương, nhưng họ có cùng tư duy khai thác và đôi khi quay lưng lại với các cộng đồng bản địa mà họ đến. “

Nhờ quy mô của họ, những bất động sản này dễ nhìn thấy hơn so với các nhà sản xuất nhỏ hơn khác. Điều này có nghĩa là họ có nhiều khả năng thu hút đầu tư từ các nhà rang xay trên toàn thế giới trong khi thực tế họ là những người ít cần nhất.

Không có giải pháp nhanh chóng; nhiêu đó là rõ ràng. Tuy nhiên, những người tôi phỏng vấn đã gợi ý một số cách hành động.

THAY ĐỔI TƯ DUY CỦA BẠN

Làm thế nào để bạn thay đổi một lối suy nghĩ và hành động đã ăn sâu vào xã hội? Phyllis nói: “Đó là một mong muốn và hứng thú để hành động. Nó thay đổi các ưu tiên của bạn, cách bạn nhìn mọi người và cách bạn vận hành. Nó chấp nhận hệ thống có thể có sai sót”. 

Cô ấy nói rằng đặt những câu hỏi khó là một phần quan trọng của cuộc hành trình: “Ví dụ, tại sao ở Papua New Guinea, không một người bản địa nào sở hữu giấy phép xuất khẩu cà phê?” Phyllis nhấn mạnh tầm quan trọng của việc kiểm tra chặt chẽ các hệ thống mà chúng ta coi là bình thường.

NÓI VỀ CÁC VẤN ĐỀ

Martin rất quan tâm đến chủ đề bất bình đẳng trong lĩnh vực cà phê và đam mê trao quyền cho các nhà sản xuất. Anh ấy nói với tôi rằng sự thay đổi đó bắt đầu bằng việc nhận ra các vấn đề và thảo luận cởi mở về chúng, ngay cả khi chúng là những chủ đề không thoải mái.

“Với tư cách là một ngành, chúng tôi không thể nói về mong muốn thay đổi, nhưng sau đó lại tránh những chủ đề lớn nhất đang tồn tại. Chúng tôi phải hiểu nguyên nhân gốc rễ và loại bỏ nó”, anh nói.

Hơn nữa, một rào cản đáng kể đối với sự thay đổi lâu dài và bền vững trong ngành cà phê là việc thực hiện những thay đổi to lớn này cần rất nhiều thời gian và nguồn lực, chưa kể đến sự thích ứng từ tất cả các bên liên quan. Đối với các doanh nghiệp lâu đời hơn trong lĩnh vực cà phê, đây có thể không phải là con đường mà họ sẵn sàng thực hiện. 

Martin nói: “Chúng tôi cần họ hiểu và chúng tôi cần đưa thực tế ra ánh sáng cho họ”.

NHẬN RA GIÁ TRỊ CỦA CÀ PHÊ

Với sự xuất hiện của cà phê đặc sản và làn sóng thứ ba, ngành công nghiệp đã nhận ra rằng cà phê có chất lượng ở các mức độ khác nhau. Như chúng ta biết, điều này phụ thuộc phần lớn vào hoàn cảnh và nỗ lực ở cấp độ sản xuất. 

Điều này phân biệt cà phê với các mặt hàng khác – nhưng phần lớn nó vẫn tiếp tục được mua bán như một loại hàng hóa, ít được nhiều nhà sản xuất khen thưởng hay công nhận. 

Đối với Martin, con đường phía trước rất đơn giản: thành lập các nhà máy cà phê do nhà sản xuất điều hành tại nguồn gốc và coi cà phê như một sản phẩm có giá trị tốt. Ông nói rằng việc trả giá phản ánh đúng giá trị này, tập trung nhiều hơn vào chất lượng và đầu tư vào cơ sở hạ tầng cho các cộng đồng trồng cà phê sẽ hỗ trợ mọi người nhận ra giá trị của cà phê.

“Nếu bạn thực sự muốn gia tăng giá trị cho các nhà sản xuất cà phê, bạn cần coi họ là người đầu tiên và người sản xuất thứ hai. Bạn cần hiểu nhu cầu của họ và nhu cầu của cộng đồng họ. ”

Các cấu trúc và động lực thuộc địa đã ăn sâu vào ngành cà phê. Đối với nhiều tác nhân trong chuỗi cung ứng, họ chỉ là một phần của những gì chúng ta coi là bình thường. Tuy nhiên, những điều này vẫn tiếp tục tồn tại trong chuỗi giá trị cà phê ngày nay và thường cản trở các nhà sản xuất cà phê thành công và tăng trưởng.

Để tiến lên như một ngành công nghiệp toàn cầu, chúng ta cần kiểm tra lại những gì chúng ta cho là bình thường và công bằng, cho cả nhà sản xuất và ngành. Thay đổi tư duy tập thể là bước đầu tiên cần thiết.

Dường như vẫn còn hy vọng ở phía trước, khi các phong trào được thiết kế để trao quyền cho những người bị ảnh hưởng bởi các cấu trúc này đang có động lực trên toàn thế giới. Mọi người đang bắt đầu suy nghĩ – và hành động – về những cách để đạt được thay đổi thực sự.

>> Bất bình đẳng của nông dân từ sự chênh lệch giàu nghèo trong sản xuất cà phê

>> Tại sao phải giải quyết bất bình đẳng giới trong ngành cà phê?

Photo credits: Fairtrade Africa, Meklit Mersha, Mayorga Organics

Nguồn: Perfect Daily Grind

Lịnk: https://perfectdailygrind.com/2020/10/addressing-colonial-inequalities-in-the-coffee-sector/

Biên dịch: 43 Factory Coffee Roaster