EUDR là gì? Tác động và thách thức với thị trường cà phê toàn cầu

Quy định chống phá rừng của EU (EUDR) đang trở thành tâm điểm của thị trường cà phê toàn cầu khi thời hạn áp dụng đang đến gần. Với mức phạt có thể lên đến 4% doanh thu và yêu cầu nghiêm ngặt về truy xuất nguồn gốc, EUDR không chỉ là một quy định môi trường mà còn là yếu tố có thể tái định hình toàn bộ chuỗi cung ứng cà phê thế giới.

EUDR là gì và phạm vi tác động

EUDR (EU Deforestation Regulation) hay quy định chống phá rừng của Châu Âu là một biện pháp lập pháp quan trọng được Liên minh châu Âu đưa ra nhằm chống lại nạn phá rừng và suy thoái rừng toàn cầu liên quan đến việc sản xuất một số mặt hàng nhất định. Theo FAO, khoảng 10% diện tích rừng thế giới đã bị mất trong giai đoạn 1990-2020, với gần 90% nguyên nhân đến từ phát triển nông nghiệp. Trong đó, sáu mặt hàng chủ lực: dầu cọ (34%), đậu tương (32.8%), gỗ (8.6%), ca cao (7.5%), cà phê (7%) và gia súc (5%) – chiếm tỷ trọng lớn nhất trong tổng diện tích mất rừng liên quan đến hoạt động nhập khẩu của EU.

Quy định này có 3 yêu cầu cốt lõi:

• Cấm sản phẩm có nguồn gốc từ đất bị phá rừng sau 31/12/2020
• Yêu cầu truy xuất nguồn gốc chi tiết đến từng lô đất sản xuất
• Bắt buộc khai báo thông tin chi tiết thông qua Tuyên bố Thẩm định (Due Diligence Statement)

EUDR là một phần trong nỗ lực rộng lớn hơn của EU nhằm giải quyết các vấn đề môi trường và thúc đẩy tính bền vững. Dự kiến ​​​​nó sẽ giảm đáng kể sự đóng góp của EU vào nạn phá rừng và mất đa dạng sinh học toàn cầu, đồng thời khuyến khích các công ty đánh giá lại và cải thiện các hoạt động trong chuỗi cung ứng của họ

Quy định có hiệu lực vào ngày 29 tháng 6 năm 2023 và các công ty lớn phải tuân thủ đầy đủ trước ngày 30 tháng 12 năm 2024 . Các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) có thời hạn đến ngày 30 tháng 6 năm 2025 để tuân thủ, trong khi các doanh nghiệp siêu nhỏ có thời hạn đến ngày 30 tháng 12 năm 2026

Với phạm vi tác động rộng và yêu cầu nghiêm ngặt như vậy, EUDR đang tạo ra những biến động đáng kể trên thị trường cà phê toàn cầu, đặc biệt là về mặt nguồn cung và là một trong những nguyên nhân khiến giá cà phê biến động.

Tác động của EUDR đến thị trường cà phê

Biến động nguồn cung ngắn hạn

Số liệu từ ICO cho thấy tác động rõ rệt của EUDR đến hành vi thị trường. Kể từ khi quy định có hiệu lực (29/6/2023), tồn kho cà phê châu Âu đã giảm mạnh 3.12 triệu bao từ tháng 6 đến tháng 10. Mức sụt giảm 26.9% chỉ trong vài tháng này đã đưa lượng tồn kho xuống mức thấp lịch sử, phản ánh hai xu hướng chính:

• Doanh nghiệp đẩy mạnh nhập khẩu trước thời hạn áp dụng
• Giảm thiểu rủi ro lưu kho tại châu Âu do chi phí tuân thủ

Tác động dài hạn đến chuỗi cung ứng

EUDR có thể tái cấu trúc toàn bộ chuỗi cung ứng cà phê toàn cầu theo nhiều chiều:

Thứ nhất là sự phân hóa thị trường. Các nước như Brazil và Costa Rica, với hệ thống truy xuất nguồn gốc phát triển, có thể tăng thị phần tại EU. Điều đó tạo ra thị trường có thể phân tách thành hai phân khúc: tuân thủ EUDR và không tuân thủ EUDR

Thứ hai là gây áp lực chi phí và giá cả, làm chi phí truy xuất nguồn gốc và chứng nhận, chi phí tuân thủ và quản lý rủi ro, cũng như rủi ro phạt lên đến 4% doanh thu 

Thứ ba là thay đổi trong mô hình kinh doanh, gây ra xu hướng tích hợp dọc để kiểm soát chuỗi cung ứng, đầu tư vào công nghệ và hệ thống quản lý, cũng như phát triển quan hệ đối tác dài hạn với nhà cung cấp.

Dự đoán về EUDR đã dẫn đến sự sụt giảm tồn kho cà phê châu Âu, với lượng tồn kho giảm đáng kể kể từ khi quy định được công bố. Sự giảm tồn kho này, cùng với nhu cầu cao, tạo ra sự mất cân bằng cung cầu tạm thời và có thể đẩy giá lên cao hơn nữa.

Những thay đổi sâu rộng trong chuỗi cung ứng và áp lực về giá cả này đang đặt ra những thách thức chưa từng có cho tất cả các bên liên quan, từ doanh nghiệp châu Âu đến các quốc gia sản xuất.

Thách thức đa chiều với các bên liên quan

Đối với doanh nghiệp châu Âu, đây là thách thức không chỉ dừng lại ở chi phí tuân thủ. Theo Coffee Barometer, nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là SMEs, đang gặp khó khăn trong:

• Thiết lập hệ thống theo dõi và truy xuất nguồn gốc
• Đánh giá và quản lý rủi ro trong chuỗi cung ứng
• Xác minh tính chính xác của dữ liệu từ nguồn cung cấp
• Đối mặt với chi phí vận hành tăng trong khi biên lợi nhuận đã mỏng

Tình hình này đang tạo ra nhiều thách thức cho các doanh nghiệp châu Âu. Nhiều công ty, đặc biệt là những doanh nghiệp nhỏ, vẫn chưa có sự chuẩn bị đầy đủ cho việc tuân thủ EUDR. Trong khi đó, các doanh nghiệp lớn đã bắt đầu triển khai các giải pháp công nghệ cao như sử dụng vệ tinh để theo dõi nạn phá rừng.

Đối với các nước sản xuất cà phê lớn, EUDR đặt ra những thách thức riêng biệt. Tại Việt Nam, dù đã thể hiện sự tích cực trong việc chuẩn bị đáp ứng EUDR, vẫn đối mặt với nhiều khó khăn. Đặc biệt khi phần lớn sản xuất đến từ nông hộ nhỏ ở vùng sâu vùng xa, việc triển khai hệ thống truy xuất nguồn gốc và đảm bảo tuân thủ gặp nhiều trở ngại.

Riêng với Ethiopia, quốc gia có khoảng 2.2 triệu hộ nông dân sản xuất cà phê, tình hình còn phức tạp hơn. Chính phủ Ethiopia gần đây đã đề xuất kế hoạch hành động quốc gia để đảm bảo tuân thủ EUDR trong ba năm tới, tuy nhiên đề xuất xin gia hạn thời gian thực hiện đã bị EU từ chối.

Chứng minh rằng cà phê được sản xuất mà không phá rừng ở một châu lục của những người nông dân nhỏ là một thách thức. Chuỗi cung ứng không chính thức, không rõ ràng khiến việc truy xuất nguồn gốc trở nên khó khăn và không rõ có bao nhiêu nông dân biết hoặc tuân thủ các quy định của địa phương. Nhưng việc duy trì khả năng tiếp cận thị trường châu Âu là rất quan trọng – ở một số quốc gia sản xuất, một phần tư dân số phụ thuộc vào cà phê để kiếm sống.  

Trước những thách thức đa chiều này, các bên liên quan đang phải tìm kiếm và phát triển nhiều giải pháp khác nhau, từ công nghệ cao đến các mô hình chứng nhận bền vững.

Giải pháp thích ứng với EUDR

• Công nghệ truy xuất nguồn gốc

Các giải pháp công nghệ đang được triển khai mạnh mẽ để đáp ứng yêu cầu của EUDR. Điển hình như Neumann Kaffee Gruppe (NKG), tập đoàn kinh doanh cà phê xanh đa quốc gia, đã hợp tác với công ty Satelligence của Hà Lan để triển khai hệ thống giám sát vệ tinh. Công nghệ này được áp dụng cho toàn bộ chuỗi cung ứng cà phê của họ tại Honduras và Uganda, mở ra một hướng đi mới trong việc đảm bảo tuân thủ.

• Chứng nhận bền vững

Trong bối cảnh hiện tại, các chứng nhận bền vững đang đóng vai trò then chốt. Tiêu chuẩn 4C, với 27 nguyên tắc thuộc các phương diện kinh tế, xã hội và môi trường, đang được xem là một trong những giải pháp quan trọng. Đặc biệt, hệ thống này giúp nông hộ có thể tự đánh giá và công bố tính hợp pháp trong sản xuất, song song với xác minh của bên thứ ba.

• Hỗ trợ từ các bên liên quan

EU đã thiết lập Sáng kiến Team Europe (TEI) với khoản đầu tư ban đầu 70 triệu euro để hỗ trợ các nông hộ nhỏ duy trì khả năng tiếp cận thị trường EU. Nhiều công ty lớn cũng đang triển khai các chương trình hỗ trợ riêng. Ở Việt Nam, sự phối hợp giữa Bộ NN-PTNT với các địa phương và tổ chức phi chính phủ đang tạo ra một mạng lưới hỗ trợ quan trọng cho người nông dân.

Mặc dù các giải pháp đang dần được hình thành và triển khai, thành công của việc thích ứng với EUDR sẽ phụ thuộc vào sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên và khả năng tiếp cận các nguồn lực hỗ trợ của nông hộ nhỏ.

Nhìn chung,

EUDR không chỉ là một quy định môi trường, mà đang định hình lại toàn bộ cấu trúc thị trường cà phê toàn cầu. Tác động của nó đã rõ ràng qua việc sụt giảm mạnh tồn kho tại châu Âu và xu hướng tái cấu trúc chuỗi cung ứng. Trong ngắn hạn, áp lực tuân thủ và chi phí có thể gây ra biến động về giá, đặc biệt với các thị trường phụ thuộc vào EU như Việt Nam, Ethiopia. Tuy nhiên về dài hạn, đây có thể là động lực để ngành cà phê phát triển bền vững hơn, minh bạch hơn.

Các câu hỏi liên quan

1. EUDR có hiệu lực từ khi nào?

EUDR có hiệu lực từ 29/6/2023, nhưng thời hạn bắt buộc tuân thủ là 30/12/2024 với doanh nghiệp lớn và 30/6/2025 với doanh nghiệp vừa và nhỏ.

2. Mức phạt khi vi phạm EUDR là bao nhiêu?

Doanh nghiệp vi phạm có thể bị phạt tới 4% doanh thu tại EU, đồng thời phải thu hồi sản phẩm và có thể bị cấm hoạt động tại thị trường này.

3. Làm thế nào để doanh nghiệp chứng minh tuân thủ EUDR?

Doanh nghiệp cần cung cấp tọa độ địa lý của vùng sản xuất, chứng minh không gây mất rừng sau 31/12/2020, và nộp Tuyên bố Thẩm định (Due Diligence Statement) cho từng lô hàng.

4. EUDR có thể ảnh hưởng đến giá cà phê như thế nào?

EUDR có thể tác động tăng giá cà phê do chi phí tuân thủ, chi phí truy xuất nguồn gốc và xu hướng tích trữ của doanh nghiệp EU trước thời hạn áp dụng. Tuy nhiên, mức độ tăng giá sẽ phụ thuộc vào khả năng thích ứng của các bên trong chuỗi cung ứng.

5. Nông hộ nhỏ có được hỗ trợ gì để đáp ứng EUDR không?

Có nhiều hình thức hỗ trợ khác nhau, bao gồm Sáng kiến Team Europe (TEI) của EU với khoản đầu tư 70 triệu euro, các chương trình hỗ trợ từ doanh nghiệp lớn, và sự hỗ trợ từ chính phủ các nước sản xuất trong việc xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc quốc gia.