Các dòng cà phê tại Việt Nam – Nét đẹp đa dạng vươn tầm thế giới

Khi mua cà phê trong bối cảnh tiêu dùng bền vững, có rất nhiều yếu tố bạn cần xem xét như nguồn gốc, cách chế biến đến hồ sơ rang và kỹ thuật pha. Việt Nam, nhà sản xuất cà phê lớn thứ hai thế giới sau Brazil, vốn gây dựng sự tin tưởng vào việc cung cấp nhiều loại cà phê đa dạng cho thị trường trên toàn thế giới. Hãy cùng khám phá các dòng cà phê tại Việt Nam nổi bật nhất mang theo vẻ đẹp hương vị và thấm nhuần nét đa dạng văn hóa của đất nước hình chữ S.

Việt Nam đóng góp tới 20% sản lượng cà phê trên toàn thế giới

Dòng cà phê Robusta tại Việt Nam

Trong khi 20% lượng cà phê trên thế giới được trồng ở Việt Nam, phần lớn đóng góp này là từ hạt Robusta. Trên thực tế, khoảng 96% sản lượng cà phê ở Việt Nam là giống Robusta. Điều này đưa Việt Nam trở thành quốc gia dẫn đầu về sản xuất và xuất khẩu cà phê Robusta trên thế giới, đóng góp tới 40% sản lượng cà phê Robusta trên toàn thế giới.

Tỷ lệ Robusta cao này không đơn giản chỉ là ngẫu nhiên. Cà phê lần đầu tiên được thực dân Pháp du nhập vào Việt Nam vào khoảng những năm 1850. Ban đầu, loại cà phê Arabica đã được giới thiệu, tuy nhiên đây là một loại giống khó trồng đòi hỏi các điều kiện môi trường rất cụ thể và chăm sóc chuyên sâu. Vào khoảng đầu những năm 1900, giống cà phê Robusta đã được giới thiệu ở Việt Nam. Và việc trồng giống cà này rất thành công nhờ phù hợp với điều kiện canh tác của nước ta.

So với Arabica, cây Robusta không đòi hỏi độ cao, ít tốn công và cũng ít nhiễm bệnh hơn. Robusta có thể phát triển mạnh trên các vùng đất thấp ở độ cao thấp hơn nhiều (khoảng 200-700m). Giống này có thể chịu được nhiệt độ cao hơn lên đến 29°C. Phải nói rằng, Robusta là giống cây được lựa chọn phù hợp nhất cho điều kiện tự nhiên của Việt Nam. Điều này khiến nó được trồng rộng rãi và mang về sản lượng tuyệt vời.

Mặc dù đạt được sản lượng tốt, song chất lượng của Robusta chưa thật sự nổi bật. Trong nhiều năm trở lại đây, trào lưu Fine Robusta được cuộn trào mạnh mẽ. Mọi người bắt đầu tìm cách cải thiện chất lượng hương vị hạt cà qua khâu chế biến. Áp dụng những quy trình lên men tự nhiên, giúp hạt cà phê gom tụ nhiều hơn những hương vị, từ đó cải thiện thêm về chất lượng hạt cà phê. Đến nay cũng đã có những loại được đánh giá cao trên thị trường cà phê đặc sản.

Điều thú vị là hạt Robusta cũng chứa hàm lượng caffeine gần gấp đôi so với hạt Arabica. Cà phê Robusta có hương vị đậm hơn và thể chất sánh đặc hơn. Đặc trưng trong cảm nhận về Robusta là vị đắng của chocolate đen và bùi béo của hạt hồ đào. 

Robusta gắn liền với văn hóa của người dân Việt Nam không chỉ vì hương vị của chúng mà còn vì sự chuyển đổi kinh tế mà cây cà phê này đã mang lại sau chiến tranh. Với đặc tính dễ trồng, cà phê vối nhanh chóng trở thành nguồn thu nhập chính, trở thành mặt hàng nông sản xuất khẩu lớn thứ hai sau gạo. Điều này đã làm thay đổi cuộc sống của nhiều người Việt Nam, giúp họ tiếp cận với thị trường thương mại cà phê quốc tế.

Các tỉnh trồng cà phê vối chủ yếu ở Việt Nam là Tây Nguyên, bao gồm Đắk Lắk, Đắk Nông, Gia Lai và Kon Tum. 

Robusta Se

Đây là dòng Robusta thuần chủng, chất lượng cao hơn hẳn các giống cho năng suất cao. Những hạt cà phê nhỏ nhưng rắn chắc và có kết cấu cao.

Robusta Se với hạt nhỏ hơn

Robusta Cao Sản

Giống cao sản này cho năng suất rất lớn cũng như kháng sâu bệnh tốt. Tuy nhiên, nó không thể so sánh với Robusta Se về chất lượng. Nó thường được sử dụng để sản xuất cà phê hòa tan hoặc chiết xuất axit chlorogenic. Hoặc thường sẽ mang đi làm cà phê hòa tan.

Dòng cà phê Arabica tại Việt Nam

Arabica phát triển tốt nhất ở độ cao, nơi có nhiệt độ không khí mát hơn và đất núi lửa màu mỡ tạo ra hạt cà phê phát triển tuy chậm hơn nhưng lại có hương vị đậm đà. Do những yêu cầu trồng trọt đặc biệt này, chỉ khoảng 1% hạt cà phê được trồng ở Việt Nam là Arabica. Điều đó làm cho nó trở thành một trải nghiệm cà phê đầy tính nghệ thuật và độc đáo. Trong những năm gần đây, chính phủ đã có nhiều đầu tư hơn và sự quan tâm của những người trồng cà phê thay thế ở Việt Nam để sản xuất nhiều hạt Arabica hơn. Điều này được thúc đẩy bởi sự ưa thích của người mua nước ngoài, đặc biệt là các nước phương Tây tiêu thụ chủ yếu Arabica. Do đó, chúng ta cùng kỳ vọng việc sản xuất hạt Arabica ở Việt Nam sẽ tiếp tục tăng nhanh trong vài năm tới.

Dòng cà phê Arabica đi kèm những nốt hương thi vị của hoa, trái cây, chocolate, v.v. với độ chua và vị ngọt đặc trưng. Ở Việt Nam, Arabica thường được trồng ở độ cao khoảng 1.200m. Hạt Arabica Việt Nam mang những nét đặc trưng về vùng trồng. Những nốt hương thường gặp sẽ là đường nâu, caramel, cacao, thi thoảng là một vài hương trái cây nhiệt đới.

Tại Việt Nam, hạt Arabica thường được trộn với hạt Robusta để tạo ra sự cân bằng giữa hương vị đậm đà, béo ngậy của Robusta và sự nhẹ nhàng, thơm hương của Arabica.

Hai trong số những giống quan trọng nhất trong sản xuất cà phê Arabica hiện đại là Typica và Bourbon. Tuy nhiên, do năng suất thấp và nhạy cảm với côn trùng, chúng khó phát triển và cuối cùng bị loại bỏ dần khỏi các trang trại cà phê. Sau đó, chúng được thay thế bởi Catimor, sự kết hợp giữa Caturra và Timor được tạo ra ở Bồ Đào Nha vào năm 1959. Timor là giống lai giữa Robusta và Arabica. Đây là giống kháng sâu bệnh, dễ trồng, cho năng suất cao.

Hiện nay ở Việt Nam, Catimor được trồng phổ biến ở hầu hết các vùng của xứ sở cà phê, bao gồm Lâm Đồng, Đắk Lắk, Đắk Nông, Quảng Trị, Nghệ An và Sơn La. Arabica Bourbon, thường được gọi là Moka, là một giống cà phê khác được trồng ở Cầu Đất, Xuân Trường, Đà Lạt. 

Bạn đã biết đến những vùng trồng cà phê Arabica ngon nhất tại Việt Nam

Typica

Typica là một trong những giống cà phê lâu đời nhất, đã tồn tại hàng thiên niên kỷ và tạo ra một số loài lai tạo. Ở Việt Nam, Typica chủ yếu được trồng ở Cầu Đất (Đà Lạt), với sản lượng hàng năm khoảng 3 tấn hạt cà phê.

Typica được đưa vào Việt Nam từ trước năm 1988. Mãi đến năm 2001, giá cà phê ở mức cực thấp. Kể từ đó, người ta bắt đầu trồng các giống Catimor năng suất cao thay cho Typica. Ở Việt Nam hiện nay, việc tìm mua cà phê Typica chính hiệu rất khó do sự khan hiếm của nó.

Bourbon (Moka)

Arabica Bourbon, thường được gọi là Moka, là giống cà phê phổ biến không chỉ ở Việt Nam mà còn trên toàn thế giới. Những giống cà phê này có nguồn gốc từ một hòn đảo của Pháp và được du nhập vào Việt Nam vào năm 1875. Do hương vị nhẹ nhàng và hương thơm hấp dẫn, Moka ngày nay được bán trên thị trường như một loại hạt cà phê ngon hàng đầu dành cho giới thượng lưu. Các giống này cũng được nhập sang Pháp để phục vụ cho tầng lớp cao cấp. 

Ngày nay, Moka vẫn được trồng ở Xuân Thọ và Xuân Trường, huyện Cầu Đất, tỉnh Đà Lạt. Nhiều người đã cố gắng trồng giống cà này ở những nơi khác ngoài Đà Lạt, nhưng người nông dân không thể cho ra những trái chất lượng cao như ý. Moka được mệnh danh là Nữ hoàng cà phê bởi hương vị đậm đà và độc đáo của rượu.

Catimor

Catimor được đưa đến Việt Nam từ những năm 1980. Kể từ đó, giống này đã được trồng rộng rãi ở Việt Nam do cho năng suất cao và kháng bệnh gỉ sắt. Catimor hiện chiếm phần lớn sản lượng cà phê Arabica tại Việt Nam, được trồng rộng rãi ở hầu hết các vùng nguyên liệu cà phê lớn trên cả nước là Lâm Đồng, Đắk Lắk, Đắk Nông, Quảng Trị, Nghệ An và Sơn La. chất lượng có ảnh hưởng lớn đến chất lượng cà phê nói chung của đất nước hơn bất kỳ giống cà phê nào khác. 

Catuai

Catuai, một giống cà phê lai, được nhập vào Việt Nam từ Cuba vào những năm 1980. Giống cà phê này cho năng suất cao nhưng dễ bị sâu bệnh, sương giá. Kết quả là Catuai không được phát triển thêm. Ở Việt Nam, Catuai được trồng chủ yếu ở Phủ Quỳ, Nghệ An, Quảng Trị. Mặc dù chỉ được trồng trên một số ít đồn điền nhưng tỷ lệ Catimor trong vườn khá cao. Người ta thu hoạch và xuất khẩu cùng với Catimor. 

Dòng cà phê Liberica tại Việt Nam

Cà phê Liberica được gọi là “cà phê mít” (vì lá của nó giống lá mít) ở Việt Nam. Dòng này bao gồm hai giống chính: Liberica và Exelsa. Nó có một chút vị đắng mạnh – đặc biệt là hậu vị – gợi nhớ đến gỗ cháy. Do đó, nó thường được sử dụng để trộn với cà phê Arabica và Robusta để tạo ra các hương vị đa dạng hơn.

Cà phê Liberica Việt Nam

Phải mất 5 năm để một cây Liberica bắt đầu có mặt ở Việt Nam. Cây cà phê này chịu hạn tốt, ít cần nước nên chúng thường được trồng quảng canh. Do có khả năng chịu hạn, chống chịu sâu bệnh tốt nên cà phê sơ ri được ưa chuộng làm gốc ghép cho các giống cà phê phổ biến khác.

Mặt khác, cà phê Liberica không được sản xuất rộng rãi như Arabica và Robusta ở Việt Nam hiện nay do năng suất thấp, khó canh tác và thu hoạch. So với các giống Liberica, Excelsa được trồng với số lượng ít. Chúng có thể được tìm thấy ở một số trang trại cà phê ở khu vực cao nguyên Đà Lạt. Trong khi đó, giống Liberica được trồng ở nhiều vùng ở Việt Nam, bao gồm Nghệ An, Quảng Trị, Gia Lai, Kon Tum và Đà Lạt, những nơi có điều kiện môi trường và khí hậu lý tưởng cho giống cà phê này.

Dòng cà phê Peaberry tại Việt Nam

Ở Việt Nam, hạt cà phê Peaberry (hoặc bạn có thể tìm thấy nó được bán trong các siêu thị Việt Nam với tên gọi Culi – tên tiếng Việt của nó) thường được coi là một loại hạt cà phê khác biệt, mặc dù theo tiêu chuẩn quốc tế thì điều này không đúng. Người dân trồng cà phê Việt Nam luôn tin tưởng rằng Peaberry có hương vị khác với hạt cà phê Arabica hoặc Robusta. 

Trong khi quả cà phê anh đào thông thường có hai hạt cà phê với mặt phẳng đối diện nhau, thì Peaberry là loại quả anh đào chỉ có một trong hai hạt cà phê được thụ tinh, dẫn đến một hạt cà phê phát triển bên trong quả anh đào có hình bầu dục. Vì chỉ có một hạt cà phê được anh đào cà phê nuôi dưỡng thay vì hai hạt, người ta tin rằng hạt cà này nhận được nhiều chất dinh dưỡng hơn, do đó có nhiều cơ hội để phát triển hương vị đậm đà và vượt trội hơn. Thêm vào đó, hình bầu dục của hạt cà phê Peaberry mang lại cho nó một đặc điểm lạ, độc đáo và gợi tạo nhiều cảm giác thích thú cho những người yêu thích cà phê!

Peaberry có thể được tìm thấy trong bất kỳ loại hạt cà phê nào (Robusta hoặc Arabica) và ước tính chiếm 5% trong một vụ thu hoạch. Tại Việt Nam, vì Robusta chiếm 94% sản lượng cà phê, nên điều dễ hiểu là hầu hết tất cả các loại Peaberries của Việt Nam đều có nguồn gốc từ giống Robusta. Với hàm lượng caffein gấp đôi so với một loại Arabica điển hình, Peaberry Việt Nam có hương vị đậm đà, kết cấu phức tạp với vị nhẹ và hương thơm ngọt ngào của caramel quyện với hạt hồ đào.

Hình bầu dục của hạt cà phê Peaberry tạo cho nó một đặc điểm khác lạ, độc đáo và mang lại nhiều cảm giác thích thú cho những người yêu thích cà phê!

Không thể phủ nhận rằng những người trồng cà phê Việt Nam yêu thích hương vị đậm đà của hạt Robusta, vì vậy họ càng trân trọng hương vị đặc trưng của Peaberry hơn nữa!

Kể từ khi được du nhập vào Việt Nam trong quá khứ, cà phê đã trở thành một trong những bảo vật quốc gia được trân trọng nhất tại nơi đây do  những đóng góp của nó cho nền kinh tế và sự thay đổi cuộc sống của nhiều người Việt Nam. Hương vị đậm đà của cà phê giờ đây đã trở thành một phần quan trọng của văn hóa và xã hội Việt Nam. Cà phê ở Việt Nam không chỉ là một loại cây trồng khác, mà đó là một cách sống. Đó là một phần của văn hóa. 

Tuy không phục vụ loài nào khác ngoài cà phê Specialty chất lượng cao, nhưng 43 Factory Coffee Roaster vẫn khuyến khích bạn hãy trải nghiệm đầy đủ những dòng cà phê đặc trưng tại Việt Nam. Bởi nó không chỉ là một cuộc hành trình của hương vị mà còn là văn hóa. Chỉ khi bạn mở mang tầm nhìn thông qua những thử nghiệm quý giá, bạn mới có thể biết đâu là tách cà phê chất lượng đích thực dành cho mình!